Wielu Żydów brało udział w walkach w czasie I wojny światowej po obu stronach skonfliktowanych mocarstw, w tym zaborców dawnej Rzeczpospolitej [link: https://dignitynews.eu/pl/zydzi-polscy-w-armiach-zaborcow]. Tysiące z nich w okresie zaborów, podczas walk o odrodzenie Rzeczpospolitej i w międzywojniu określało się jako Polacy wyznania mojżeszowego. Walczyli o Polskę, niejednokrotnie będąc wychowani w zasymilowanych rodzinach. Czuli się Żydami i Polakami, odpowiedzialnymi za losy kraju, który był ich ojczyzną. Inni asymilowali się z polskością w czasie służby w polskich formacjach zbrojnych w czasie I wojny światowej.

Wzrastając wśród narodu polskiego, zniewolonego przez Rosję, Prusy i Austrię, dla wielu mniejszości narodowych,  walka o niepodległość była inspiracją do podejmowania własnej aktywności. Dotyczyło to także żydowskich mieszkańców ziem polskich pod zaborami. Idąc za przykładem Berka Joselewicza, [link: https://dignitynews.eu/pl/ziemia-z-grobu-pulkownika-berka-joselewicza-w-kopcu-marszalka-pilsudskiego] w czasie powstań narodowych (warto wspomnieć np. postawę rabina Dow Ber Meiselsa [link: https://dignitynews.eu/pl/rabin-przesladowany-przez-rosjan-za-poparcie-powstania-styczniowego/ czy powstańca Stanisława (Synaj) Hernisza) [link: https://dignitynews.eu/pl/stanislaw-synaj-hernisz-polski-zyd-powstaniec-listopadowy ] i w I wojny światowej wspierali polskie działania niepodległościowe. Stawali w szeregach wojskowych  z tysiącami innych Polaków.

W czasie I wojny światowej

Wielu Żydów współpracowało z poźniejszym przywódca państwa polskiego, Józefem Piłsudskim, już w ramach powstałej w 1892 r. Polskiej Partii Socjalistycznej, później w Organizacji Bojowej PPS. Jednym z nich był dwudziestoletni Boruch Szulman, który zginął 14 maja 1906 r. podczas zamachu bombowego na podkomisarza carskiej policji Nikołaja Konstantinowa, znanego ze szczególnie okrutnego stosunku do więźniów.

Duże znaczenie, obok działań konspiracyjnych, miała także walka  o polską szkołę w zaborze rosyjskim, która okazała się dla wielu Żydów przygotowaniem do zbrojnego uczestnictwa w zmaganiach o niepodległość. Przykładem tej drogi są losy Jana Ruffa, który jako 10-letni uczeń gimnazjum w Częstochowie wziął udział w strajku szkolnym w 1905 r., sprzeciwiając się rusyfikacji oświaty i domagając przywrócenia nauczania w języku polskim. W 1915 r.,  w czasie I wojny światowej, już jako żołnierz I Brygady Józefa Piłsudskiego, został ciężko ranny w bitwie z wojskami rosyjskimi pod Konarami. Żydzi, którzy służyli w polskiej formacji wojskowej, tj. w Legionach Polskich, funkcjonujących w ramach armii austro-węgierskiej  w czasie I wojny światowej stanowili w nich najliczniejszą grupę spośród mniejszości narodowych (około 650 osób) – łącznie od 2 do 2,5% wszystkich żołnierzy walczących w szeregach Legionów. Ponadto liczne grono Żydów sympatyzowało z Legionami i wspierało je finansowo. Legioniści żydowscy pochodzili przede wszystkim ze środowisk tradycyjnych, część ze zasymilowanych jeszcze przed I wojną światową, jak np. Jan Arnsztajn [https://dignitynews.eu/pl/rodzina-arnsztajnow-w-walce-o-niepodlegla-polske], wychowany w patriotycznej rodzinie, czy wybitny malarz i rysownik Leopold Gottlieb, jeden z głównych ilustratorów epopei legionowej. Entuzjastyczne wstępowanie do Legionów dowodziło, że Polskę uważali za swoją ojczyznę, udowadniając, że bycie polskim patriotą nie musi oznaczać wyrzeczenia się żydowskiej tożsamości.

Żydzi polscy byli również żołnierzami w oddziale Bajończyków na froncie zachodnim, wstępowali do Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera oraz licznych struktur cywilnych i wojskowych. Inni, którzy nie mogli włączyć się w walkę czynną, działali na innych polach, np. Wilhelm Feldman [link: https://dignitynews.eu/pl/w-kierunku-asymilacji-wilhelm-feldman-1868-1919] zajął się agitacją dla sprawy polskiej jako kierownik prasowego przedstawicielstwa Naczelnego Komitetu Narodowego w Berlinie.

W walkach o granice państwa polskiego

Żydzi brali także udział w zmaganiach o granice Rzeczypospolitej – najpierw w obronie Lwowa w listopadzie 1918 r. W niepodległej Polsce odznaczono ich Krzyżem Obrony Lwowa (niektórych pośmiertnie).

Kolejne zmagania toczyły się z Rosją bolszewicką. W 1920 r. dążyła ona do podboju Polski, a następnie zamierzała kontynuować ofensywę na zachód Europy, jednak bolszewików zatrzymało Wojsko Polskie. Służyło w nim również wielu Żydów, którzy walczyli w słynnej Bitwie Warszawskiej [link: https://dignitynews.eu/pl/bitwa-w-centrum-europy-ktora-odmienila-losy-swiata-slyszales-o-niej], a potem w III powstaniu śląskim przeciwko Niemcom, walce o najbardziej uprzemysłowione ziemie Górnego Śląska w 1921 r. Ich poświęcenie zostało docenione licznymi, najwyższymi odznaczeniami. Niejednokrotnie wspólna walka stanowiła ważny krok na drodze ku integracji  i ściślejszym związaniem się z państwem  polskim.

W II Rzeczpospolitej

Po zakończeniu wojen o granice Rzeczypospolitej tylko niektórzy spośród  uczestników walk pozostali w czynnej służbie wojskowej. Większość wróciła do cywilnych zawodów lub kontynuowała edukację. Po studiach często tworzyli  środowiska inteligencji. Wielu z nich pozostawało oficerami rezerwy, jednak część decydowała się kontynuować kariery w Wojsku Polskim.

Pod koniec 1929 r. powstał Związek Żydów Uczestników Walk o Niepodległość Polski, organizacja zrzeszająca żydowskich uczestników walk o niepodległość, głosząca program pracy na rzecz rozwoju Rzeczypospolitej i współpracy polsko-żydowskiej. Związek prowadził też działalność wśród młodzieży, organizując obozy i kolonie letnie oraz wspierając żydowskie drużyny harcerskie. W 1938 r. organizacja zrzeszała około 6750 członków w ramach 78 oddziałów. Przez krótki czas wydawała własne pismo „Na Przełomie”. W 1938 r. jeden z działaczy Związku – Zdzisław Żmigryder-Konopka został senatorem.

I znowu wojna…

Wielu Żydów ponownie stanęło do walki w obronie Polski w 1939 roku. W czasie II wojny światowej byli eksterminowani przez niemieckiego okupanta, a zarazem wysiedlani do łagrów [link https://dignitynews.eu/pl/zsylka-w-bydlecych-wagonach-ostatnia-czwarta-deportacja-polakow-na-syberie-w-czerwcu-1941-r.]  jako wrogowie klasowi (np. kupcy, burżuazja, duchowni) przez Sowietów. Pod okupacją niemiecką ginęli wraz z rodzinami w egzekucjach i obozach zagłady, a pod okupacją sowiecką – w Katyniu [link: https://dignitynews.eu/pl/doktor-jerzy-lucjan-kempner-patriota-zydowska-ofiara-zbrodni-katynskiej]  i innych ośrodkach kaźni jako żołnierze polscy.

Obecnie wkład Żydów w walkę o niepodległą Polskę upamiętniają nie tylko publikacje naukowe i popularne, ale także organizowane przez polskie instytucje wystawy historyczne [link: https://dignitynews.eu/pl/wystawa-ramie-przy-ramieniu-zydzi-w-polskich-dazeniach-niepodleglosciowych-1794-1918].