„A to zabili nam Ferdynanda” – poinformowała Józefa Szwejka jego służąca, streszczając najnowsze wiadomości. „Źle wyjdziecie na tym Ferdynandzie” – ostrzegał łagodnym głosem inspektor policyjny aresztowanych przy tej okazji w Pradze. W ich gronie niespodziewanie dla wszystkich znalazł się wojak Szwejk, tytułowy bohater należącej dziś do klasyki powieści Jaroslava Haska.

Zamach na następcę tronu monarchii austriacko-węgierskiej, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda Habsburga miał miejsce 28 czerwca 1914 r. w Sarajewie. Austro-Węgry za jego inicjatora uznały rząd serbski. Pomimo zgody Serbii na niemal wszystkie wysunięte w związku z tym żądania, Habsburgowie nie czuli się usatysfakcjonowani; splot różnorodnych interesów i międzynarodowych zależności  doprowadził do rozpętania jednego z największych konfliktów zbrojnych w historii świata.

Za początek I wojny światowej uznaje się 28 lipca 1914 r. kiedy Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii. Popierające Serbię Rosja i Francja zarządziły mobilizację, w odpowiedzi Cesarstwo Niemieckie, sojusznik monarchii austro-węgierskiej, wypowiedziały wojnę tym państwom (1 i 3 sierpnia). Z kolei 4 sierpnia Wielka Brytania wypowiedziała  wojnę Niemcom. Po stronie Niemiec i Austro-Węgier stanęła Turcja i Bułgaria (państwa centralne), do strony przeciwnej przyłączały się kolejne państwa europejskie oraz stany Zjednoczone, Brazylia Chiny i Królestwo Hidżazu (Ententa).

Wybuch i szybka eskalacja I wojny światowej oznaczały koniec la belle epoque – pięknej epoki, czyli kilku poprzedzających wybuch wojny dziesięcioleci względnego pokoju oraz kulturowej, ekonomicznej i technologicznej dominacji Europy. Przekonanie o własnej wyższości, postępie, misji cywilizacyjnej sprawiło, że wielu Europejczyków, zwłaszcza należących do wykształconych elit, było zszokowanych rozwojem wypadków. W trwającej do 11 listopada 1918 r. wojnie, toczącej się w Europie, Afryce i Azji zginęło ponad 14 mln ludzi. Sytuację i osłabienie dotychczasowych mocarstw wykorzystali m.in. Polacy, doprowadzając do powstania II Rzeczpospolitej.