W sercu Białegostoku 15 grudnia 1859 roku przyszedł na świat Ludwik Łazarz Zamenhof. Jego narodziny w rodzinie żydowskiej, w mieście, gdzie współistniały społeczności polskie, rosyjskie, niemieckie i żydowskie, ukształtowały w nim głębokie zrozumienie dla różnorodności i potrzeby wzajemnego porozumienia ludzi.
Młody Ludwik dorastał w Białymstoku w domu przy ulicy Zielonej 6, gdzie język jidysz mieszał się z polskim i rosyjskim, tworząc wielojęzyczne środowisko, które zaważyło na jego przyszłych aspiracjach. Białystok znajdował się wówczas na terenie Carstwa Rosyjskiego. W XVIII wieku doszło do trzech zaborów Polski dokonanych przez Rosję, Prusy i Austrię, które przemocą zlikwidowały polską państwowość. Polacy odzyskali swoje państwo dopiero w 1918 r. – po 123 latach niewoli.
Zamenhof już jako dziecko, obserwując nieporozumienia i konflikty wynikające z barier językowych, zaczął marzyć o stworzeniu języka, który pozwoliłby na swobodną komunikację między różnymi narodami. Mając 10 lat, napisał dramat „Wieża Babel, czyli tragedia białostocka w pięciu aktach”.
Lata edukacji i pierwsze języki
Z oczywistych względów edukacja Ludwika rozpoczęła się w Białymstoku, ale kontynuowana była w Warszawie, dokąd przeniósł się wraz z rodziną w 1873 roku. Tam, w II Gimnazjum, młody Zamenhof rozwinął swoje zainteresowania językami, wykazując się niezwykłą zdolnością do ich nauki. Władanie językiem polskim, rosyjskim, niemieckim, francuskim, angielskim, łaciną i greką pozwoliło mu na głębsze zrozumienie różnic kulturowych i językowych. Już wtedy stworzył pierwszy język „Lingwe Uniwersala”.
Po ukończeniu szkoły średniej, podjął studia medyczne w Moskwie. Jednak jego pobyt w stolicy Rosji został przerwany z powodu narastającego antysemityzmu po zamachu na cara Aleksandra II w 1881 roku. Powrócił więc do Warszawy, gdzie kontynuował i ukończył studia medyczne, specjalizując się w okulistyce. To właśnie w czasie studiów, równolegle rozwijając swoją karierę medyczną, intensywnie pracował nad swoim językowym projektem, dostrzegając, że mógłby on przełamać bariery, które dzieliły ludzi
Zakończenie studiów medycznych było dla Zamenhofa nie tylko początkiem kariery zawodowej, ale również nowego rozdziału w jego życiu, który poświęcił na rozwijanie i promowanie esperanto – języka, który miał stać się narzędziem zrozumienia i jedności między ludźmi różnych narodowości.
Esperanto dla świata
Zamenhof, pracując w Warszawie jako okulista, poświęcał każdą wolną chwilę na doskonalenie swojego projektu języka międzynarodowego. W ten sposób jego marzenie o stworzeniu języka, który pozwoliłby na łatwą komunikację między ludźmi różnych narodowości, zaczęło nabierać realnych kształtów.
W 1887 roku, po latach intensywnej pracy i poszukiwań wydawcy, Zamenhof opublikował swoje dzieło życia – podręcznik do nauki esperanto, zatytułowany „Unua libro”. Książka, wydana pod pseudonimem Doktoro Esperanto, co oznacza „doktor mający nadzieję”, stała się kamieniem węgielnym nowego ruchu językowego. Nazwa esperanto szybko przyjęła się jako oficjalne określenie tego języka.
Szybko zyskał on zwolenników, na co wpływ miała prosta gramatyka, a co za tym idzie łatwość jego nauki. Zamenhof, wspierany finansowo przez swojego przyszłego teścia Aleksandra Silbernika, rozpoczął dystrybucję podręcznika na całym świecie. Wkrótce po jego wydaniu, esperanto zaczęło zdobywać międzynarodowe uznanie, a jego twórca otrzymywał listy z różnych zakątków globu, wyrażające poparcie dla jego idei.
Jednym z pierwszych entuzjastów nowego języka był Antoni Grabowski, inżynier i literat, który stał się jednym z najważniejszych propagatorów esperanto. Pod jego wpływem zaczął on szybko zdobywać popularność, przyciągając coraz więcej zwolenników.
W 1905 roku, w Boulogne-sur-Mer we Francji, odbył się pierwszy Światowy Kongres Esperanto, który zgromadził entuzjastów tego języka z całego świata. Zamenhof, który oczywiście był na nim obecny, mógł więc obserwować na bieżąco, jak jego marzenie o uniwersalnym języku stawało się rzeczywistością. W kolejnych latach aktywnie uczestniczył w kongresach esperanckich, podróżując po Europie i Stanach Zjednoczonych, promując także tam swoją ideę.
Pokój między narodami i religiami
Pierwszy raz do pokojowej Nagrody Nobla Zamenhofa nominowano w 1907 roku. Kolejne nominacje przypadały na lata 1909, 1910, 1913, 1914, 1915, 1916 i 1917. Żadna z nich nie przyniosła jednak mu prestiżowego wyróżnienia.
Ambicje Zamenhofa sięgały dalej niż tylko stworzenie nowego języka. Był on również głęboko zaniepokojony podziałami religijnymi, które widział wokół siebie. W 1901 roku opublikował więc pod pseudonimem „Homo sum” książkę „Hilelizm jako rozwiązanie kwestii żydowskiej”, w której przedstawił ideę zbliżenia Żydów do wyznawców innych religii. Chociaż idea hilelizmu nie zyskała szerokiego poparcia, pokazała głębię myśli Zamenhofa i jego pragnienie budowania mostów między różnymi kulturami i religiami.
Zamenhof zmarł 14 kwietnia 1917 roku w Warszawie, pozostawiając po sobie wielkie dziedzictwo kulturowe, które przetrwało do dziś.