Świątynia żydowska, będąca najstarszą aktywną synagogą w Polsce, znajduje się w Krakowie w dzielnicy Kazimierz i nazywana jest Synagogą Starą. Stała się ona symbolem długiej obecności Żydów na ziemiach polskich. Przemawiali w niej m.in. Kościuszko i ważni żydowscy działacze. W czasie II wojny światowej Niemcy ograbili świątynię i urządzili w niej magazyn.
Dawniej Kazimierz był osobnym miastem, licznie zamieszkanym przez Żydów. Synagoga powstała prawdopodobnie w drugiej połowie XV w. Podawane są różne daty, m.in. 1407 r. i 1492 r.
Historycy zwracają uwagę, że jest to najbardziej wysunięta na Wschód świątynia żydowska, której styl architektoniczny jest taki jak w zachodniej części Europy. Cecha ta wyróżnia ją spośród innych tego rodzaju budynków znajdujących się w Polsce.
Styl taki nadał jej prawdopodobnie florencki architekt Matteo Gucci, który był odpowiedzialny za odbudowę synagogi w 1556 r. po pożarze. Podczas prac wprowadził wiele zmian w architekturze świątyni. Nadał jej renesansowy styl, który dominował wtedy także w krajobrazie Krakowa – w szczególności na Rynku Głównym.
To właśnie w Synagodze Starej w Krakowie miało miejsce wystąpienie polskiego i amerykańskiego bohatera narodowego, Tadeusza Kościuszki. Gdy sąsiedzi Polski w XVIII w. – Rosja, Prusy i Austria – dokonywały jej rozbioru , Polacy wywołali powstanie kościuszkowskie. Lider zrywu, Kościuszko, wzywał do walki reprezentantów wszystkich warstw społecznych i grup religijnych, także wyznawców judaizmu mieszkających na ziemiach polskich. – (…) niczego nie pragnie dla siebie, obchodzi mnie jeno opłakany stan ojczyzny i uszczęśliwienie wszystkich jej mieszkańców, do których i Żydów zalicza – mówił wtedy przywódca powstania.
Patriotycznie wystąpienie w synagodze miał także Maurycy Krzepicki, działacz żydowski i uczestnik polskiego powstania krakowskiego. Mowę popierającą walkę narodowo-wyzwoleńczą wygłosił w niej również w czasie Wiosny Ludów rabin Dow Beer Meisels, który później popierał polskie walki o wyzwolenie spod niewoli zaborców.
Najtrudniejszy okres dla synagogi miał miejsce w czasie okupacji Polski przez III Rzeszę Niemiecką, gdy świątynie ograbiono z bogactw. Skradzionymi przedmiotami udekorowano później gabinet gubernatora Hansa Franka. Zniszczono także sklepienia i kolumny, a we wnętrzu świątyni urządzono magazyn.
Synagogę odrestaurowali Polacy w latach 50. XX w. Fundusze na ten cel pochodziły z publicznych pieniędzy. Dziś w Synagodze Starej znajduje się także muzeum.