Podczas okupacji niemieckiej Warszawa została doszczętnie zniszczona. Zgodnie z rozkazem Reichsführera SS, Heinricha Himmlera z miasta – pacyfikowanego w ramach odwetu Niemców za Powstanie Warszawskie (1944 r.) – miał nie pozostać kamień na kamieniu. Planowe burzenie polskiej stolicy trwało od października 1944 r. do stycznia 1945 r., gdy do stolicy po rozpoczęciu ofensywy Armii Czerwonej 17 stycznia wkroczyła 1. Armia Wojska Polskiego.
Zagładę miasta przeprowadzały specjalne oddziały niszczycielskie (Technische Nothilfe) dowodzone przez SS-Gruppenführera Willego Schmelchera. Oprócz burzenia ogromnych partii zabudowy miasta, liczącego przed II wojną światową 1 mln 289 tys. mieszkańców, dokonano grabieży bądź dewastacji dzieł sztuki i materiałów archiwalnych, rozbijano i rozmontowywano infrastrukturę techniczną. Dopełniło to miary zniszczeń powstałych na początku wojny i w czasie powstania.
Ludności cywilnej, która opuściła Warszawę, pomocy udzielali mieszkańcy okolicznych miejscowości. Nieliczni, którzy pozostali wśród ruin, zyskali miano „robinsonów warszawskich”. Bezprecedensowa akcja niszczycielska miała być w założeniu także odstraszającym przykładem dla innych okupowanych narodów Europy.
Pomimo zakazów administracyjnych do Warszawy, a właściwie jej zgliszczy, niemal od razu zaczęli powracać jej mieszkańcy. Po kilku dniach od zajęcia stolicy przez Sowietów, 22 stycznia powstało – niemające jeszcze akceptacji nowych komunistycznych władz – Biuro Organizacji Odbudowy m.st. Warszawy. Od 14 lutego działało już formalnie, pod nazwą Biuro Odbudowy Stolicy.
Projekt podniesienia miasta z całościowych, wojennych zniszczeń sięgających około 65% jego całościowej zabudowy był pomysłem zupełnie nowatorskim, sprzecznym z ówczesnymi zaleceniami konserwatorskimi, zakładającymi jedynie odtwarzanie najważniejszych zabytków lub naprawę nie całkiem zniszczonych obiektów. Jego realizacja w Polsce zrujnowanej wojną wydawała się nierealna, zwłaszcza że lewobrzeżna Warszawa została zniszczona w 85%. Plan został jednak urzeczywistniony – przede wszystkim dzięki wyjątkowemu uporowi i zaangażowaniu polskich architektów oraz niezwykłemu wysiłkowi całego polskiego społeczeństwa.
W 1980 r. warszawskie Stare Miasto, jako pierwsza całkowita rekonstrukcja architektoniczna, trafiło na listę światowego dziedzictwa UNESCO.