Władysław Grabski był człowiekiem wielowymiarowym: politykiem narodowej demokracji, ekonomistą, historykiem, a także ministrem skarbu i premierem w okresie II Rzeczypospolitej. Znany jest przede wszystkim ze skutecznie przeprowadzonej reformy walutowej w 1924 r.

Narodowiec dla chłopów

Władysław Grabski (ur. 1874 r.), odznaczając się niezwykłą determinacją w dążeniu do poprawy losu polskiego chłopstwa, rozpoczął swoją działalność polityczną w burzliwym okresie początku XX wieku. Jego zaangażowanie w sprawy społeczne szybko przyciągnęło uwagę carskich władz, co skutkowało jego krótkotrwałym uwięzieniem w 1905 r.  Niezrażony represjami Grabski wkroczył na ścieżkę polityczną, zostając wybranym posłem do rosyjskiego parlamentu –  Dumy, gdzie próbował  realizować reformy na rzecz ludności włościańskiej.

Jego działalność polityczna była ściśle powiązana z zaangażowaniem w rozwój rolnictwa i spółdzielczości, co znalazło odzwierciedlenie w pracy w Centralnym Towarzystwie Rolniczym. Jako wiceprezes tej organizacji, Grabski reprezentował interesy gospodarcze i polityczne Królestwa Polskiego, dążąc do umocnienia pozycji polskiej wsi i jej mieszkańców.

W obliczu Wielkiej Wojny

Wybuch I wojny światowej był dla Grabskiego okresem intensywnej działalności politycznej i społecznej. Zaangażował się w działania Komitetu Narodowego Polskiego oraz w liczne inicjatywy mające na celu wsparcie Polaków w zaborze rosyjskim.

Działalność Grabskiego w okresie wojennym i rewolucyjnym w Rosji była ukierunkowana na przyszłość Polski. Jako prezes Centralnego Komitetu Obywatelskiego Królestwa Polskiego w Rosji, skupił się na gromadzeniu wiedzy i materiałów, które miały posłużyć odbudowie niepodległego państwa polskiego.

Premier i minister niepodległej Polski

11 listopada 1918 r. Polska odzyskała niepodległość po 123 latach niewoli, do której w XVIII w. doprowadziły Prusy, Rosja i Austria. Władysław Grabski, obejmując stanowisko ministra skarbu w rządzie Leopolda Skulskiego w grudniu 1919, stanął przed wyzwaniem opanowania galopującej inflacji. Jego strategia polegała na uporządkowaniu budżetu państwa poprzez wprowadzenie podziału dochodów i wydatków na zwyczajne i nadzwyczajne, z zasadą pokrywania wydatków zwyczajnych z dochodów zwyczajnych. Dążył również do uzyskania pożyczki zagranicznej, mającej wspomóc finanse państwa. Jego plany zostały jednak zakłócone przez eskalację konfliktu na froncie w 1920 r. Warto  wspomnieć, że Polska od 1919 r. zmagała się z agresją Rosji bolszewickiej. Państwo to kierowane przez Włodzimierza Lenina zamierzało opanować całą Europę i wprowadzić komunizm.

Po upadku rządu Skulskiego i kryzysie rządowym, Grabski 23 czerwca 1920 r. został premierem.  Jego rząd, choć złożony z ekspertów niezwiązanych z polityką partyjną, podjął próbę przeprowadzenia reform rolnych i założenia banku emisyjnego, co miało kluczowe znaczenie dla stabilizacji polskiej waluty. W obliczu zagrożenia ze strony bolszewików, Grabski utworzył Radę Obrony Państwa, mającą koordynować obronę kraju.

Reforma walutowa

Reforma walutowa, przeprowadzona podczas drugiego rządu Grabskiego, była kamieniem milowym w jego działalności. W obliczu hiperinflacji i deprecjacji marki polskiej, Grabski podjął decyzję o wprowadzeniu nowej waluty – złotego, co miało na celu stabilizację finansową Polski. Reforma, zainicjowana w 1924 r., opierała się na kilku kluczowych założeniach:

• stabilizacja kursu waluty przez interwencje giełdowe, co pozwoliło na wzrost zaufania do waluty i zwiększenie zasobów dewizowych państwa;
• wprowadzenie złotego: 28 kwietnia 1924 r., Bank Polski, działając na mocy nowych przepisów, rozpoczął emisję złotego, mającego zastąpić markę polską. Nowa waluta była oparta na solidnych fundamentach ekonomicznych i miała za zadanie przywrócić stabilność cen oraz ułatwić wymianę handlową;
• reforma podatkowa i budżetowa przez, waloryzację podatków według złotego miernika, co miało na celu zwiększenie dochodów państwa i ograniczenie deficytu budżetowego;
• ograniczenie wydatków państwa, w tym kosztów utrzymania armii oraz administracji państwowej.

Reforma walutowa Grabskiego, mimo początkowych trudności i krytyki, okazała się sukcesem, przyczyniając się do stabilizacji gospodarczej Polski i odbudowy zaufania do polskiej waluty. Była to jedna z najważniejszych decyzji w historii polskiej polityki gospodarczej okresu międzywojennego, która położyła fundamenty pod dalszy rozwój ekonomiczny kraju.

Odejście z polityki

W wyniku konfliktu z prezesem Banku Polskiego Grabski złożyć rezygnację z urzędu. W 1926 r. na stanowisko premiera chciał powołać go prezydent Stanisław Wojciechowski, ale Józef Piłsudski, który po zamachu majowym sprawował rzeczywistą władzę w Polsce, sprzeciwił się temu.

Po opuszczeniu sceny politycznej, Władysław Grabski nie zniknął z życia publicznego, kontynuując działalność intelektualną i naukową.

Zmarł 1 marca 1938 r. w Warszawie, pozostawiając po sobie bogate dziedzictwo intelektualne i naukowe. Jego pogrzeb, z udziałem kardynała Aleksandra Kakowskiego, zgromadził liczne grono osób, które chciały oddać hołd jego pamięci.