Dziś przypada 105. rocznica odzyskania niepodległości przez Polskę, której zwiastunem był powstały na początku listopada 1918 r. Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej w Lublinie. Chociaż funkcjonował tylko kilka dni, był bez wątpienia istotnym elementem w procesie dążenia narodu polskiego do samostanowienia, a jego program w zasadniczy sposób zmieniał postrzeganie dotychczasowego systemu społeczno-politycznego.
Odradzające się państwo polskie musiało zmierzyć się z szeregiem problemów socjalnych, które wynikały ze 123-letniego okresu zaborów. Kraj był wyniszczony ponad czteroletnimi działaniami wojennymi, panowała powszechna bieda. W tym newralgicznym okresie środowiska lewicy niepodległościowej stwierdziły, że należy dążyć do utworzenia rządu robotniczo-chłopskiego, dlatego w nocy z 6 na 7 listopada 1918 r. na murach Lublina rozlepiono „Manifest”, obwieszczając utworzenie Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, z premierem Ignacym Ewarystem Daszyńskim na czele.
Sam „Manifest” Rządu Ludowego był jednocześnie programem politycznym zawierającym wizję nowego ustroju demokratycznej Polski. Można go określić najbardziej dojrzałym projektem przebudowy stosunków społecznych, skierowanym do ludu polskiego, robotników, włościan i żołnierzy. Czytamy w nim: „Ludu polski! Polski chłopie i robotniku! Jeżeli chcesz zająć należne Ci miejsce w rodzinie wolnych narodów, jeżeli chcesz sam być gospodarzem na swojej własnej ziemi, to musisz w swoje ręce ująć władzę w Polsce, musisz sam budować gmach Niepodległej i Zjednoczonej Ludowej Rzeczypospolitej Polskiej”.
Członkowie rządu, wywodzący się przede wszystkim z Polskiej Partii Socjalistycznej, Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej czy Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”, proklamowali Polską Republikę Ludową, obejmującą tereny zamieszkałe przez Polaków, z własnym wybrzeżem morskim. Jej pierwszego prezydenta miał wybrać Sejm Ustawodawczy. Ponadto nowatorskim pomysłem na skalę europejską było zapewnienie przyznania czynnego i biernego prawa wyborczego wszystkim obywatelom, bez różnicy płci, którzy ukończyli 21 lat, co już wkrótce stało się niepodważalnym fundamentem demokracji.
W kolejnych punktach „Manifestu” deklarowano polityczne i obywatelskie równouprawnienie wszystkich obywateli bez względu na pochodzenie, narodowość czy wyznanie. Zagwarantowano wolność sumienia, słowa, druku, prawo do zgromadzeń, pochodów, zrzeszeń oraz dopuszczono także możliwość tworzenia związków zawodowych i organizowania strajków. Zaplanowano reorganizację administracji kraju w duchu demokratycznym, powołanie Milicji Ludowej do utrzymania bezpieczeństwa, a w szczególności podjęto decyzję o zapewnieniu ludności najpotrzebniejszych artykułów spożywczych, co było najtrudniejszym i niecierpiącym zwłoki przedsięwzięciem rządu.
Podjęto kwestię donacji i majoratów, uznając je za własność państwową, podobnie jak lasy prywatne i dawne rządowe. Nie pominięto też kwestii socjalnych, zapowiadając wprowadzenie ośmiogodzinnego dnia pracy, zarówno w przemyśle, rzemiośle, jak i w handlu. Wstępnie określono również pierwsze projekty o charakterze prospołecznym, jakie miały zostać poddane pod głosowanie w przyszłym Sejmie Ustawodawczym, m.in.: wywłaszczenie i zniesienie wielkiej i średniej własności ziemskiej, upaństwowienie kopalń, salin, przemysłu naftowego i dróg komunikacyjnych. Ponadto postulowano podniesienie statusu społecznego robotników poprzez dopuszczenie ich do udziału w administrowaniu tych zakładów przemysłowych, które z różnych przyczyn nie zostałyby od razu upaństwowione. Zapowiedziano także stworzenie ustawy umożliwiającej konfiskatę majątków powstałych w czasie wojny na drodze spekulacji artykułami pierwszej potrzeby.
Dla ogółu społeczeństwa, oprócz woli wprowadzenia wspomnianego ośmiogodzinnego dnia pracy, bardzo istotne były zapowiedzi stworzenia ustaw dotyczących ochrony pracy, ubezpieczenia od bezrobocia, chorób i starości, wprowadzenia powszechnego, obowiązkowego oraz bezpłatnego nauczania szkolnego. Dlatego też, mieszkańcy Lublina masowo brali udział w wiecach politycznych, wyrażając poparcie dla gabinetu Daszyńskiego. Co ważne, pomimo zasadniczej, bezkompromisowej treści „Manifestu” należy zauważyć, że socjaliści dążyli do niwelacji nierówności społecznych, równocześnie stanowczo potępiając bolszewickie metody wdrażania reform.
Już 10 listopada 1918 r. Józef Piłsudski powrócił z Magdeburga. Daszyński ostatecznie podporządkował się woli Piłsudskiego, który domagał się utworzenia rządu ogólnonarodowego, w skład którego mieli wejść przedstawiciele wszystkich stronnictw politycznych. W związku z powyższym, 17 listopada 1918 r. Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej w Lublinie, kierowany w zastępstwie przez Stanisława Thugutta zakończył swoją działalność, wydając jeszcze dwa dekrety: „Dekret o ośmiogodzinnym dniu roboczym” i ustanawiający „Warunki służbowe minimalne dla niższej służby folwarcznej”.
***
Współcześnie historycy uważają, iż Rząd Ludowy był epizodem w procesie odbudowy niepodległości Polski. Jednakże jako pierwsza w pełni niezależna od zaborców polska władza, w krótkim czasie stworzyła spójny i nowoczesny program polityczny, w którym poruszono wiele istotnych kwestii społecznych. Kolejny gabinet pod przewodnictwem premiera Jędrzeja Moraczewskiego podjął się realizacji jego fundamentalnych założeń.