W nocy z 23 na 24 sierpnia 1939 r. w Moskwie został podpisany pakt o nieagresji zawarty pomiędzy Niemcami a Związkiem Sowieckim, powszechnie znany jako pakt Ribbentrop – Mołotow. Do dokumentu dołączony był tajny protokół uzgadniający nowy podział Europy. Układ kończył okres pokoju i otwierał drogę Hitlerowi oraz Stalinowi do agresji na Polskę odpowiednio 1 i 17 września 1939 r., co doprowadziło do wybuchu II wojny światowej.
Współpraca Niemiec i Związku Sowieckiego miała miejsce na długo przed 1939 r. W 1922 r. obydwa państwa zawarły układ we włoskim Rapallo. . Wkrótce potem zostało zawarte porozumienie o współpracy wojskowej. W jego ramach Niemcy uzyskali możliwość testowania i udoskonalania na terenie Związku Sowieckiego samolotów i czołgów, czyli tych rodzajów sił zbrojnych, których zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego z 1919 r. Niemcom nie wolno było posiadać. W zamian za to mieli dostarczać uzbrojenie i amunicję oraz udzielać wsparcia w szkoleniu wojska sowieckiego. W 1930 r. w niemieckich uczelniach wojskowych znalazło się ponad 120 oficerów Armii Czerwonej. Co ciekawe, ich wykładowcami byli m.in. przyszli feldmarszałkowie III Rzeszy Friedrich Paulus i Erich von Manstein. Po dojściu do władzy Hitlera w 1933 r. współpracę wojskową zakończono.
W marcu 1939 r. sowiecki dyktator Józef Stalin na zjeździe partii komunistycznej przedstawił III Rzeszę w lepszym świetle niż resztę państw. Kolejnym ukłonem Moskwy w stronę Niemiec okazała się zmiana szefa sowieckiej dyplomacji na Wiaczesława Mołotowa. Pod koniec lipca 1939 r. minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop powiedział do jednego z sowieckich dyplomatów: „Nad Bałtykiem jest dosyć miejsca dla jednych i drugich z nas i interesy rosyjskie bynajmniej nie muszą tam zderzyć się z naszymi. Jeśli chodzi o Polskę, śledzimy dalszy rozwój wydarzeń uważnie i bez namiętności”.
Po tych słowach Ribbentropa Stalin wydał zgodę na zawarcie porozumienia. 23 sierpnia 1939 r. do Moskwy przybył niemiecki minister spraw zagranicznych. Szybko zredagowano treść paktu oraz tajnego protokołu. Zgodnie z nim obydwie strony uzgadniały między sobą przyszły podział Europy Środkowo-Wschodniej, w tym przede wszystkim Polski. Zgodnie z ustaleniami teren II Rzeczypospolitej miał zostać podzielony pomiędzy III Rzeszą a Związkiem Sowieckim wzdłuż rzek Narwi, Wisły i Sanu. Ponadto państwa bałtyckie Łotwa, Estonia oraz Finlandia miały być w strefie wpływów Związku Sowieckiego, który wyrażał również zainteresowanie częścią Rumunii. Natomiast Litwę planowano „przekazać” Niemcom. W 2008 r. Parlament Europejski ustanowił dzień 23 sierpnia Europejskim Dniem Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych.