Polskie struktury podziemne, które powstały w czasie drugiej wojny światowej, w pełni zasługują na miano fenomenu. Żadnemu europejskiemu narodowi nie udało się bowiem zbudować konspiracyjnego państwa z własną tajną administracją, sądownictwem czy szkolnictwem. Polskie Państwo Podziemne powstało m.in. po to, by walczyć z okupantami oraz w celu przejęcia władzy po zakończeniu drugiej wojny światowej.
Kwestię polskiego oporu przeciwko okupantowi niemieckiemu i sowieckiemu przybliżył światu Stefan Korboński, wydając po wojnie na emigracji książki poświęcone rozbudowanym, tajnym strukturom państwa polskiego – tak cywilnym, jak też zbrojnym. Bardzo dobrze poznał on realia tamtego czasu, stojąc od kwietnia 1941 r. na czele Kierownictwa Walki Cywilnej – ośrodka dyspozycyjnego walki cywilnej. W 1947 r. zbiegł z opanowanego przez komunistów kraju, angażując się w działalność polskiej emigracji politycznej.
Polska Podziemna rodziła się od pierwszych dni niemieckiej i sowieckiej okupacji. Najpierw niemal natychmiast pojawiły się formy biernego oporu tj. na przykład potępiano wszelkie przejawy kolaboracji, bojkotowano zarządzenia władz okupacyjnych, uchylano się od pracy, czy ukrywano aparaty radiowe itd. Równocześnie szybko narodziły się liczne przejawy oporu czynnego: gromadzono i ukrywano broń i zaopatrywano w fałszywe dokumenty. Szczególnie intensywnie rozwijała się działalność informacyjna. Do końca 1939 r. w Warszawie powstało aż 40 organizacji konspiracyjnych, a w roku 1940 r. było ich już 140.
Początek Polskiego Państwa Podziemnego datujemy na 26/27 września 1939 r., gdy powstała Służba Zwycięstwu Polski, przekształcona w Związek Walki Zbrojnej, a następnie od 14 lutego 1942 r. w Armię Krajową. Organizacje te miał zbrojny charakter i podlegały znajdującymi się na uchodźstwie naczelnemu wodzowi oraz rządowi polskiemu. Ponadto poszczególne partie polityczne zaczęły tworzyć swoje organizacje militarne, np. Bataliony Chłopskie powstały pod auspicjami przedstawicieli ruchu ludowego, a Narodowe Siły Zbrojne tworzyli reprezentanci narodowców.
Od 1940 r. w Polsce Podziemnej zaczęły funkcjonować tajne organy władzy administracyjnej i władzy państwowej. Rząd na uchodźstwie powołał Delegaturę Rządu na Kraj wraz z podległymi jej resortami i delegaturami terenowymi. O tym jak ważna okazała się jej działalność, świadczy to, że w 1944 r. prace Delegatury zostały zagrożone nawet współpracą NKWD i Gestapo. Dzięki tej kooperacji grupa bojowa komunistycznej Armii Ludowej pod dowództwem ppłk. Jerzego Fonkowicza przeprowadziła atak na warszawski lokal przy ul. Poznańskiej 12, w którym znajdowało się archiwum Delegatury.
Z kolei polityczną reprezentację Polskiego Państwa Podziemnego, swego rodzaju surogat parlamentu, tworzył początkowo Polityczny Komitet Porozumiewawczy, przemianowany w 1943 r. na Krajową Reprezentację Polityczną, a w 1944 r. na Radę Jedności Narodowej. W organie tym uczestniczyła koalicja rządowa, nazywana „grubą czwórką”, składająca się ze Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Narodowego, Stronnictwa Pracy i Polskiej Partii Socjalistycznej – „Wolność, Równość, Niepodległość”.
Doświadczenia okupacyjne wskazały na potrzebę ściślejszej współpracy między cywilną i zbrojną częścią tajnych struktur państwowych. W tym celu doprowadzono do utworzenia Kierownictwa Walki Cywilnej, przekształconej w Kierownictwo Walki Podziemnej. Wzmocnienia przez konsolidację potrzebowały również inicjatywy stricte wojskowe, dlatego zainicjowano tzw. akcję scaleniową pod egidą Armii Krajowej, która przez to stała się organizacją masową – największą armią podziemną w Europie. Niemiecki terror wyzwolił zaś potrzebę akcji odwetowych ze strony konspiracyjnych sił zbrojnych. Do najsłynniejszych akcji sabotażowo-dywersyjnych należały przykładowo akcja pod Arsenałem, akcja „Góral” czy „Wieniec”. Nastąpił też rozwój regularnej partyzantki.
Wiadomo, że od sierpnia 1942 r. do lipca 1944 r. w Generalnym Gubernatorstwie dokonano 110 238 akcji dywersyjnych, sabotażowych i odwetowych, a na Pomorzu – 200 akcji bojowych i dywersyjnych, zaś na Śląsku przez cały okres okupacji skutecznie stosowano sabotaż przemysłowy. Na uwagę zasługują również działania wywiadowcze, tj. wykrycie broni V2 przez członków Armii Krajowej.
W miarę zbliżania się ofensywy sowieckiej do przedwrześniowej wschodniej granicy Polski jednostki Armii Krajowej przystępowały do realizacji opracowanego przez Komendę Główną planu „Burza”. Plan ten przewidywał podejmowanie lokalnej walki zbrojnej z wycofującymi się Niemcami i przejmowanie władzy cywilnej oraz wojskowej przed wkroczeniem Armii Czerwonej. Akcja „Burza” trwała od stycznia do listopada 1944 r., jednak wobec zdecydowanych działań wojsk sowieckich, a zwłaszcza służb bezpieczeństwa, nie przyniosła ona zamierzonych rezultatów.
Ostatnią próbą przejęcia władzy w Polsce przez Delegaturę Rządu na Kraj i Armię Krajową było powstanie warszawskie (1 sierpień-2 październik 1944 r.). Okazało się ono największą akcją zbrojną Polskiego Państwa Podziemnego, w której obok żołnierzy, w tym członków nieakowskich struktur, walczyła ludność cywilna.
Polskie Państwo Podziemne stawiało opór dwóm wrogom – III Rzeszy i Związkowi Sowieckiemu. Ten drugi okazał się szczególnie w końcowej fazie wojny równie groźny jak pierwszy. Po zajęciu ziem polskich przez Sowietów rozpoczęły się represje inicjowane przez NKWD i UB, które dotknęły przede wszystkim członków podziemia niepodległościowego.