Zmiana demograficzna w Polsce jest obserwowana od 1989 r. To wynik trwałych i głębokich przekształceń procesu reprodukcji ludności, na które składają się m.in. ewolucja struktur demograficznych i relacji między pokoleniami. Czynnikami wpływającymi na zmianę są też: proces starzenia się ludzi, przeobrażenia struktur i życia rodzinnego oraz napływ migracyjny i rosnące zróżnicowanie etniczne kraju.

Komitet Nauk Demograficznych PAN sformułował rekomendacje dotyczące kilku kluczowych zagadnień związanych ze strukturą i liczbą ludności. Eksperci skupieni w komitecie opracowali dokument, który w syntetyczny sposób opisuje zmiany procesów ludnościowych w Polsce oraz wnioski z nich płynące.

W Polsce i innych krajach europejskich płodność utrzymuje się poniżej prostej zastępowalności pokoleń. Jednocześnie życie ludzkie się wydłuża. Niska dzietność prowadzi do depopulacji i wpływa na zmiany struktury wieku ludności. Według danych z Narodowego Spisu Ludności i Mieszkań 2021 w ostatniej dekadzie ludność Polski zmniejszyła się o prawie 0,5 mln osób. Przybyło niemal 1,9 mln Polaków w wieku 65+. Obecnie grupa ta stanowi prawie 19% mieszkańców kraju.

W 2000 r. wystąpiła w Polsce historyczna zmiana bilansu przepływów między miastem a wsią. Obszary peryferyjne zaczęły się wyludniać, a do atrakcyjnych aglomeracji (miast i ich stref podmiejskich) zaczęło napływać coraz więcej osób.

Dysproporcje rozwojowe między dużymi ośrodkami miejskimi a obszarami peryferyjnymi wymagają łagodzenia działań integracyjnych zamiast konkurowania o zasoby terytorialne, ludzkie czy finansowe. Strategie rozwoju powinny zachęcać do współpracy międzygminnej oraz promować partnerstwa miejsko-wiejskie wykraczające poza granice administracyjne.

Zmiany struktury wieku ludności mają charakter nieodwracalny. Dotyczy to zwłaszcza wzrastającej liczby Polaków w wieku poprodukcyjnym. 

Adrian Andrzejewski