Bunt Żydów z Sonderkommando w niemieckim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz-Birkenau, który miał miejsce 7 października 1944 r., stanowi jedno z najbardziej tragicznych wydarzeń w historii Holocaustu. Świadczy zarazem o odwadze żydowskich więźniów.
Sonderkommando (niem. oddział specjalny) to grupa więźniów, złożona głównie z Żydów, zmuszonych przez niemieckich nazistów do najbardziej makabrycznych zadań w obrębie obozów – usuwania ciał zamordowanych w komorach gazowych. Z początku liczebność takich komand wynosiła w Auschwitz-Birkenau około 80 osób, ale w 1944 r., Sonderkommando liczyło nawet 900 więźniów.
Pod koniec lata 1944, gdy liczba transportów do tego obozu zmalała, Niemcy zaczęli fizycznie likwidować także więźniów z Sonderkommando. We wrześniu tego roku zgładzili około 200 z nich. Świadomi swojego losu, pozostali członkowie tego komanda zdecydowali się na zorganizowany opór. W przygotowaniach do buntu udział wzięli jeńcy wojenni z Związku Sowieckiego, również zmuszeni do pracy w Sonderkommando. Głównymi organizatorami rebelii byli polscy Żydzi: Załmen Gradowski, Jankiel Handelsman, Josef Deresiński i Josef Darębus.
Plan był desperacki, ale miał racjonalne, możliwe do osiągnięcia cele. Zakładał zdobycie materiałów wybuchowych, co udało się dzięki wsparciu żydowskich dziewcząt pracujących przy demontażu starych samolotów. Następnie planowano wysadzić krematoria, podpalić baraki i uciec przez przecięte druty obozowe. Bunt miał się rozpocząć 7 października.
O poranku tego dnia, informacja, że planowane jest zgładzenie kolejnych 300 z nich, dotarła do członków Sonderkommando. Sygnałem do rozpoczęcia buntu miało być podpalenie jednego z krematoriów. Gotowi na wszystko Żydzi uzbroili się w kamienie, młotki i siekiery. Gdy esesmani przyszli po godzinie 13:00, by zabrać więźniów, zaczęła się walka. Krematorium IV zostało podpalone, a zorganizowany opór przeniósł się do krematorium II.
Pomimo heroicznej walki, bunt zakończył się klęską Żydów. Około 250 uczestników zginęło w walce, a kolejnych 200 zostało później rozstrzelanych. Po buncie liczba osób w Sonderkommando spadła z 663 do 212. Cztery kobiety, które dostarczyły materiały wybuchowe, zostały publicznie powieszone – stało się to na trzy tygodnie przed wkroczeniem na teren obozu Sowietów