Wielokrotnie, od wieków Lublin – jedno z najważniejszych miast na obecnym wschodzie Polski – było świadkiem przełomowych wydarzeń historycznych. Niektóre z nich doczekały się upamiętnienia w przestrzeni miejskiej w postaci monumentów. Część z nich, jak pomnik unii lubelskiej w Lublinie, same w sobie są zapisem ciekawej historii.
Pomnik Unii Lubelskiej ma formę obelisku. Znajduje się na dzisiejszym Placu Litewskim. Unia lubelska, zawarta w 1569 r. pomiędzy Królestwem Polskim a Wielkim Księstwem Litewskim doprowadziła do powstania Rzeczpospolitej Obojga Narodów, w tamtych czasach jednego z największych państw europejskich.
W miejscu, w którym obecnie stoi obelisk, znajdował się obóz szlachty przybyłej na sejm, na którym przedstawiciele Królestwa i Litwy, w obecności Zygmunta Augusta (1520-1572; król polski i wielki książę litewski) zadecydowali o zawarciu unii. Pierwsze upamiętnienie tego miejsca i wydarzenia powstało już w roku zawarcia unii. Z inicjatywy króla wzniesiono budowlę przypominającą kapliczkę, w której wnętrzu znajdowały się posągi symbolizujące Polaka i Litwina, bądź też królową – a formalnie króla – Polski, Jadwigę Andegaweńską oraz jej męża, założyciela dynastii Jagiellonów, wielkiego księcia litewskiego, Władysława Jagiełłę. Odroczonym w czasie skutkiem ich małżeństwa było właśnie zawarcie unii lubelskiej. Pomnik przeżył nieznacznie samo państwo polsko-litewskie. Został rozebrany na początku XIX w., a więc już w okresie zaborów.
Inicjatorem powstania obecnego pomnika był Stanisław Staszic (1755-1826). W 1824 r. uzyskał zgodę cara Aleksandra I (1777-1825) na wzniesienie obelisku upamiętniającego wydarzenia z 1569 r. Szczęśliwie symbol związku ziem polskich i włączonych do Imperium Rosyjskiego tzw. ziem zabranych przetrwał przez cały okres zaborów. Pomnik stanowi wysoki na 13 metrów żeliwny obelisk ustawiony na murowanym podeście. Znajdują się na nim dwie płaskorzeźby przedstawiające herby dwóch członów I Rzeczpospolitej oraz podające sobie ręce postacie kobiece, symbolizujące Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie.