W dniach 5-7 grudnia 2023 r. w Warszawie odbył się zjazd Platformy Europejskiej Pamięci i Sumienia (Platform of European Memory and Conscience – PEMC), organizowany przez Instytut Pamięci Narodowej (IPN). Platforma zrzesza blisko 70 publicznych oraz prywatnych instytucji i organizacji z 20 krajów aktywnych w badaniach, dokumentacji, podnoszeniu świadomości i edukacji na temat reżimów totalitarnych, które dotknęły Europę w XX wieku.

Podczas pierwszego dnia zjazdu PEMC odbyła się dyskusja „Dekomunizacja i sprawiedliwość okresu przemian” poświęcona polityce pamięci. Sprawiedliwość okresu przemian jest zagadnieniem, które ciągle powraca w rozmowach historyków i polityków.

Jak zauważa IPN, w zasadzie nigdy i nigdzie nie doszło do w pełni satysfakcjonującego rozliczenia zbrodni reżimów totalitarnych. Ze szczególnymi trudnościami przebiega rozliczenie spuścizny systemów komunistycznych w Europie Środkowo – Wschodniej, zarówno w rozumieniu sprawiedliwości wymierzanej sprawcom, jak też zadośćuczynień ofiarom oraz sprawiedliwości w przestrzeni symbolicznej (upamiętnienia, nazewnictwo itd.).

Niezależnie której szerokości geograficznej dotyka system komunistyczny i jakie formy przybiera, to wciąż stanowi zagrożenie. (…) Istotą tego systemu jest zniszczyć wszystko co dotyka tożsamości, ważnych dla naszych narodów wartości, do tego stopnia, że nie wystarcza temu systemowi tylko eliminacja fizyczna, ale także głęboka eliminacja ze świadomości – podkreślił podczas dyskusji dr Karol Nawrocki, prezes IPN.

Drugiego dnia zjazdu odbyły się dwa panele dyskusyjne. Dyskusja „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności” wychodziła od doświadczenia zbiorowej „odysei” Polaków w latach II wojny światowej. Drugi panel „Sprawiedliwi” dotyczył zagadnienia pomocy dla Żydów w czasie II wojny światowej. Punktem wyjścia była historia rodziny Ulmów (beatyfikowanych 10 września 2023 roku), która jest ważnym tematem polskiej polityki pamięci.

Adrian Andrzejewski